संस्मरण

तपाईहरु मध्य कोहि महता गाउं पुग्नु भएको छ?छैन भने के छ बिचार!जाने होइन त?हजुर महता गाउं हाम्रै देशको पस्चिमान्चलको बिकट जिल्ला अछामको एउट गाउंको नाम हो।जुन गाउको ८० देखि ९०प्रतिसत युवा युवतिहरुबिबाहा गर्ने उमेर पुगेर पनि एक्लो जिबन बांच्न बाध्य छन।यस्को मुल कारण पनि धर्म परम्परा अनि जातिय संरचना नै रहेछ।मुख्यत त्यो गाउमा बसोबासगर्ने जात जातिय मध्य क्षेत्रीसमुदयमा प्रचलित दुई प्रकारको जात रहेछ।पहिलो दर्जामा,कुवर,खडका,बिस्ट,थापा,रावल ईत्यादि पर्दो रहेछ भने दोस्रो दर्जाको क्षेत्रीहरुमा बोहरा,महरा,कठायत,ठकुल्ला, आदि पर्दोरहेछ।तर सामजिक परम्परा अनुसार त्यो दुई क्षेत्री समुदायमा अहिले सम्म बिबाहावारी भएको रहेनछ।त्यो पनि जातित्वको कारण नै रहेछ।प्रथम दर्जाको समुदयले दोस्रो दर्जाको समुदयलाई सनो जात भनि रोक लगाएछ।अनि बदलामा दोस्रो दर्जाको समुदायले पनि उनीहरुसंग सम्बन्ध नगर्ने निर्णय गरेछ।जस्को बारेमा त्यो महता गाउंको एउट रोचक घटना छ।सांफेबगर बिमानस्थलबाट करीब २ घन्टाको दुरीमा रहेको छ।महता गाउ त्याहाको गाउलाई दुई टोलमा बिभाजन गरीएको छ।तल्लो महता गाउ र मथिल्लो महता गाउं त पहिला ति दुबै महताहरु क्षेत्री नै थिए।र बिस्तारै तल्लो महताहरुले आफु मथिल्लो तहको महता(बोगटि)भएको घोषनागरेछ।र उनिहरु महताको ठाउमा बोगटि लेख्न थालेछ।तत्काल त ति बोगटिहरुले केहि समस्याहरु भोग्नु परेन।तर बर्षौ पुरानो सम्बन्ध भएको माथिल्लो महताहरु संग चिसोपना आउन थालेछ।तर तल्लो तहका महताहरुले माथिल्लो तहका महताहरुको छोरी माग्न जादा तिमिहरु सानो जातका होउ त्यसैले तिमिहरुलाई छोरी दिन्नौ भनेर फर्काईदिएछ।त्यस पछित अछामको बोगटिहरु सबैले ति तल्लो महताहरुलाई प्रथम दर्जाको बिगटिको स्थान दिन छाडेछ।अनित त्यो समस्या सुल्झाउनको लागी अरु कुनै उपाय सोच्न थालेछ।त्यसैले भन्न थालेछ।यदि कुनै युवकले मथिल्लो तहको केटि भगाएर ल्याएमा उस्लाई पुरस्कार दिने र यदि कुनै उच्चकोटिको केटाले आफ्नो छोरी बिबाहा गरे जस्लाई नगद जिन्सि दिबै उपहार स्वरुप दिने घोषणा गरेछ।तर यस्मा पनि उनिहरु पुर्ण रुपमा सफल हुन सकेन।बदलामा झन उच्चकोटिको क्षेत्रीहरुले कडाईको साथ प्रतिबन्ध लगाएछ। हुदाहुदा दिनप्रतिदिन हुर्कदै गएको युवायुवतिहरुको बैबाहिक समस्याको कारण अरु थप समस्याहरु थपिदै गयो।र आफ्नो छोरीहरुको उर्लदो जवानिसंग दया लागे पनि अहिले उनिहरु केहि गर्न सक्ने अवस्थामा छैन।अहिले उनुहरुमा बैबहिक सम्बन्धमा नाकाबन्दि जस्तै भएकोछ।अहिले त्यहाका युबतिहरु आफ्नो बिबाहा हुन्छ भन्ने कुरामा बिस्वास गर्दैन अनि त्यहाको युबाहरु पनि त्यै समस्याको कारण भारतको बिभिन्न सहरहरुमा भौतारिदै मजदुरी गरिरहेको छ।अहिले उनिहरु आफ्नो बाबु बाजेको अहंमको कारण यस्तो स्थितिमा आईपुगेको हो।अहिले त महता गांउ बिबाहा गर्ने बरको खोजिमा धाउनेहरुको ठाउ नै भएको छ।यसरी बर्बादिको संघारमा पुगेको हो महता गांउ,,,,

स्रोत:साधना मासिक

धर्म र सस्कृति

के लेखौ लेखौ भन्दा खोइ किन हो मलाई त खालि यै धर्म र सस्कृति कै बारेमा लेख्न मन लाग्छ।किन भने १०४ बर्ष लामो राणा साषणको पाला देखि चलिआएको यो रुढिबादि सस्कारहरु।अहिले बिस्व २१औ सताब्दिमा पुगिसक्दा पनि हाम्रा नेपालि समाज त्यै धर्म र परम्परामा अल्झिरेको पाईन्छ।हुनत हाम्रो देशको कानुन नै तेस्तै प्रकारको छ।एउटै आमा बाबुको सन्तानलाई बेग्लाबेग्लै कानुन छ।किन भने छोरा जन्मिए उ जन्मिदै उस्को बाबुको अंशको दाबेदार हुन्छ।तर छोरी जन्मिए उस्ले बाबु आमाको अंश पाउन लाई३५बर्ष उमेर पुग्नु पर्ने तथा अबिवाहित रहनु पर्ने।र उक्त सम्पति लिए पछि पनि केहि गरी पछि बिबाहा गरेमा त्यो सम्पती फिर्ता गर्नु पर्ने हुन्छ।अंशबन्डको महलमा नै छोरीलाई भेदभाब गरीएको छ।किन भने बाबु आमा छोराको जायजेथाको अंश बन्ड गर्नु पर्छ भनिएकोछ। तर छोरीको बारेमा केहि उल्लेख गरीएको पाईन्न।यसरी भेदभाव गरीएको छ। यसबारेमा खगेन्द्र संग्रौला ज्युले लेख्नु भएको एउटा लेखको बारे मलाई याद आयो!वहाले आफ्नो छोरीको नाकको बारेमा लेख्नु भएको थियो।त्यो सबै हाम्रो धर्मले सिकाएको पाठ हो।वहा लेख्नु हुन्छ छोरीको छिप्पिएको नाक छेडियो मेरो बुडो नाक काटियो।वहाको मत्लब कुनै नेवारी जातको नारीले अन्तरजतिय पुरुश संग बिवाहा गर्दाको कारुनिक बेदना हो।तराईतिर भैसिको नाक छेडिन्छ।अनि भैसि त्यो नाकमा उनिने डोरीको गुलाम भन्छ।तर मान्छे अनि नारी हाम्रा ममतामयी आमा हुन स्नेहमयि चेलि हुन अनि सुखदुखमा साथमिलेर जिवनको डुंगा चलाउने पुरुषको जिवन संगिनि हो।जस्को आफ्नै गरिमा र अस्मिता छ।जिबनमा उस्को आफ्नै पहिचान छ।नारी भैसि होइना।राजनिति दलका घोषणापत्रहरुमा नारी स्वतन्त्र र समान्तको समाचारहरु धेरै आए। अनि आफ्नो सरीर माथि नारी स्वंयको र नारीको रोजाईको अधिकार बारे अनि बन्धन र नारी मुक्तिबारे धेरै कुराहरु सुन्नमा आयो।यि र एस्ता बाचा प्रचारहरु सुन्दा लाग्थ्यो नेपालि समाजमा पनि अब रुढिबदि परम्पराहरुका पर्खालहरु भत्किन थालेछ।तर जब चलिआएको धर्म र परम्पराको नाममा निर्दोष छोरीको नाक छेडियो मेरा भावुक् कल्पना र अपेक्ष्याहरु त्यसै सपना नै भयो।कसैको नाक जोगाउनलाई कसैको नाक बली चडाउनु भनेको परपिडक सस्किर्ति हो।हाम्रासमाजमा अनगिन्ति छ।अनि नारीको नाक छेडीनु भनेको सामन्य भौतिक कृया मात्र होइन।जस्मा सानो ठुलो उच्च निच्च,तल,माथी,भन्ने सस्कृति भाव लुकेको हुन्छ।अनि त्यै नारीलाई पुतली झै सिंगारेर बस्तुको रुपमा भोग गर्ने पितृसत्तात्मक परम्पराको प्रतिक हुन।यस्ता सस्किर्ति परम्पराहरु जसरी चौपायाको सरीरमा किर्नाहरु टांसीएर रहेको हुन्छ।ति किर्नाहरुलाई पन्छाउन ति राजनितिक नेताहरुको उदघोष र बाचाहरु मात्रै पर्याप्त हुन्न।जस्को लागि ति सडेगलेको बिस्वास र बिभेदकारी रीति र दुर्घन्द फैलाउने परम्पराहरुलाई तह लगाउने सस्क्त र बृहात सस्किर्ति आन्दोलनको आवश्यकता होइन र!!!!